W rocznicę Powstania Krakowskiego na Starym Cmentarzu Podgórskim  uroczyście składane są kwiaty na mogile Edwarda Dembowskiego i poległych powstańców.

Rocznica ta jest doskonałą okazją do przypomnienia tego ważnego dla Krakowa i Podgórza wydarzenia. W 1846 r. działający konspiracyjnie w Królestwie Polskim Związek Narodu Polskiego rozpoczął przygotowania do ogólnonarodowego powstania. Miało ono swoim zasięgiem objąć trzy zabory, a jej głównych uczestników upatrywano wśród polskich chłopów. Przeprowadzone przez wojsko pruskie liczne aresztowania zniweczyły plany potężnego powstania, które ograniczono jedynie do Galicji. W dniu 22 lutego 1846 r. w Krakowie powołano powstańczą Radę Narodową, na czele której stanął Jan Tyssowski. Jego najbliższym współpracownikiem został Edward Dembowski – lewicowy działacz niepodległościowy, filozof i pisarz. Wydano wówczas manifest, w którym ogłoszono między innymi zniesienie różnic społecznych, likwidację pańszczyzny oraz uwłaszczenie chłopów w wolnej i niepodległej Rzeczypospolitej Polskiej. Niestety, na skutek austriackiej agitacji akt powstańczy nie spotkał się zbyt wielkim entuzjazmem wśród galicyjskich chłopów.
Aby zachęcić ich do udziału w walce przeciw zaborcy, 26 lutego 1846 r. grupa powstańców z Edwardem Dembowskim na czele, pod kościelnymi sztandarami wyruszyła z krakowskiego rynku w kierunku Wolnego Miasta Podgórze. Pochód w zamyśle organizatorów wzorowany był na procesjach hiszpańskiego duchowieństwa organizowanych w okresie wojen napoleońskich, w których nawoływano do wspólnej walki. Przy moście wielickim do procesji z licznym udziałem kleru i Krakowian, dołączyło wielu mieszkańców Podgórza. U zbiegu ulicy Rękawka i Rynku Podgórskiego nieuzbrojeni powstańcy zostali zaatakowani przez wojsko austriackie. W wyniku strzelaniny zostało zabitych 28 uczestników procesji, a wydarzenie to przypieczętowało ostatecznie upadek powstania. Cichy i kameralny pogrzeb powstańców odbył się na Starym Cmentarz Podgórskim 1 marca 1846 r.. Pośpiesznie pochowano wówczas poległych bez trumien we wspólnej mogile przy murze cmentarza.
W księdze zmarłych Parafii św. Józefa w Podgórzu oraz we wspomnieniach naocznego świadka tych wydarzeń Józefa Wawel – Louisa, który wymieniał 18 nazwisk poległych, nie zostało jednak wspomniane nazwisko Edwarda Dembowskiego. Przez długi okres czasu wierzono, że przywódca krakowskiej procesji przeżył i w ukryciu prowadzi działania partyzanckie. Zaniepokojeni takimi pogłoskami Austriacy prowadzili poszukiwania na terenie całej Galicji, rozsyłając rysopis Dembowskiego i wyznaczając wysoką nagrodę za wskazanie miejsca jego pobytu. Chcąc udowodnić jego śmierć na początku kwietnia Austriacy przeprowadzili przy udziale 30 aresztowanych uczestników procesji, identyfikację osób pochowanych w mogile powstańczej. Działania te zakończyły się jednak fiaskiem.
Wraz z nadejściem odwilży podczas Wiosny Ludów postanowiono zorganizować uroczystości upamiętniające wydarzenia 1846 r.. Inicjatorem tego przedsięwzięcia był były porucznik armii austriackiej Rudolf Chroszczewski, brata jednego z powstańców poległych w Podgórzu. W dniu 8 kwietnia 1848 r. po uroczystej mszy świętej w kościele św. Józefa licznie zgromadzeni krakowianie i podgórzanie złożyli kwiaty na podgórskiej mogile powstańców. Gazeta „Słowik krakowskich gajów”, tak opisywał to wydarzenie: „ katafalk był ozdobiony w kwiaty, wieńce i godła wojenne powstańcze, na dwóch tarczach i ich podstawach były umieszczone nazwiska wiadome poległych. Dzieci miejscowych obywateli, w żałobne przepaski ubrane, trzymając wieńce męczeńskie, otaczały trumnę ofiar równie jak one niewinnych, czapka wolności uwieńczona różami, szarfa czerwono – biała i pałasz dobyty ozdabiały trumnę, obok umieszczono 4 chorągiewki narodowej barwy, dwie z napisami: „Wieczna pamięć poległym synom Ojczyzny w r. 1846”, dwie drugie zaś z orłami polskimi. Przed katafalkiem ustawiono armaturę, a na tej był napis: „Pomordowani przez byłych nieprzyjaciół”. W przepastnych tekach Ambrożego Grabowskiego możemy odnaleźć również dwie litografie ilustrujące te pamiątkowe uroczystości. W tym samym czasie rozpoczęto zbiórkę funduszy na wzniesienie grobowca dla powstańców. Dzięki zbiórce prowadzonej przez Chroszczewskiego, wspieranego między innymi przez krakowskich artystów: Józefa Brodowskiego i Feliksa Lipnickiego, najprawdopodobniej jeszcze w 1848 r. wystawiono okazały nagrobek na Podgórskim Cmentarzu. W 1936 r. podgórski oddział  Związku Legionistów ufundował nowy nagrobek istniejący do dziś. Przez wiele lat był to jedyny zadbany nagrobek podgórskiej nekropolii, na którym każdego roku płoną znicze na pamiątkę bohaterskich powstańców, którzy oddali w Podgórzu swoje życie w walce za Ojczyznę.

Na podstawie:
Bieniarzówna J., Małecki J.M., Dzieje Krakowa. Kraków w latach 1796-1918, Kraków 1979.
Grodziska K., Cmentarze Podgórza, Kraków 1992.
Encyklopedia Krakowa, Warszawa-Kraków 2000.