Dzięki uprzejmości p. Janusza Adamczyka do naszego działu „Historia” dodaliśmy artykuł o historii podgórskiej poczty. Zapraszamy do lektury
Historia podgórskiej poczty
Między Polską, Austrią i Wolnym Krakowem
W 1997 roku najstarszy urząd Pocztowy w Podgórzu, Kraków 14, obchodziłby 220 rocznicę swojego istnienia, ale niestety nie doczekał jubileuszu. W roku poprzedzającym rocznicę zakończył swój długi, chwalebny żywot.
Dla uczczenia i oddania hołdu tej zasłużonej dla całego Krakowa placówce w Podgórzu warto – choćby w skrócie – przypomnieć jej dzieje.
Poczta wraca do Polski
W 1772 r. Rosja, Prusy i Austria dokonały pierwszego rozbioru Polski. Granica zaboru austriackiego w pobliżu Krakowa została wytyczona zgodnie z traktatem rozbiorowym wzdłuż Wisły. W tym okresie obok głównego koryta rzeki istniało także martwe koryto, oddzielające Kraków od będącego wciąż samodzielnym miastem Kazimierza.
Fałszywa interpretacja linii granicznej, w myśl której stare koryto rzeki uznano za Wisłę, stanowiła podstawę do zajęcia Kazimierza przez Austrię i założenia tam swej poczty.
W rezultacie starań władz Krakowa i rządu polskiego dokonano w 1776 r. korekty granic, dzięki czemu – po wycofaniu wojsk austriackich – Kazimierz powrócił do Polski. W tej sytuacji Urząd Cyrkularny w Wieliczce przeniósł w lutym 1777 roku stację pocztową z Kazimierza na prawy brzeg Wisły do Podgórza.
Pierwszym poczmistrzem urzędu w Podgórzu został H. Brandl, którego w 1782 r. na tym stanowisku zastąpił baron J. Ebert. Z tego okresu znane są trzy pierwsze stemple stosowane przez pocztę w Podgórzu, które do naszych czasów zachowały się tylko w kilku egzemplarzach i jako takie są uznawane przez filatelistów za unikatowe.
Czyszczenie przesyłek
W wyniku III rozbioru Polski w 1796 r. Kraków wraz z całą Galicją znalazł się pod panowaniem Austrii, w związku z czym 30 października tegoż roku pocztę z Podgórza przeniesiono do Krakowa, nadając jej rangę Wyższego Urzędu Pocztowego.
Niedługo potem w rezultacie zwycięskiej kampanii napoleońskiej na mocy traktatu w Schönbrunnie Kraków, a następnie Podgórze przyłączono do Księstwa Warszawskiego. Klęska, jaką ostatecznie poniósł Napoleon spowodowała, że w wyniku ustaleń podjętych na Kongresie Wiedeńskim w 1815 r. utworzono Wolne Miasto Kraków.
W nowej sytuacji Austriacy zostali zmuszeni do ponownego uruchomienia poczty w Podgórzu, co nastąpiło 1 listopada 1816 r. Nie chcąc utracić łączności z Krakowem, Austria – z pogwałceniem nakazu – ustanowiła w Krakowie 16 marca 1816 r. swą pocztę (tzw. zbiornicę). Placówkę tę podporządkowano poczcie w Podgórzu.
W okresie istnienia Wolnego Miasta Krakowa Austrii zależało na szybkim ekonomicznym rozwoju Podgórza, aby mogło stanowić przeciwwagę dla graniczącego z nim Krakowa.
W ciągu I połowy XIX wieku Podgórze z małej osady stało się pokaźnym miastem. Istniejąca w Podgórzu stacja pocztowa i poczthalteria, wraz z wciąż wzrastającą ilością kursów pocztowych i korespondencji, zaczęła odgrywać coraz ważniejszą rolę w austriackim systemie łączności. Jako ciekawostkę warto wspomnieć, że w czasie epidemii cholery w Galicji (1830-1831) przy poczcie podgórskiej, która dla Krakowa była pocztą graniczną, istniał punkt sanitarny, gdzie poddawano dezynfekcji przesyłki pocztowe – po nakłuciu listu wprowadzono do niego gorące powietrze. Dodanie dezynfekcji potwierdzano specjalnym stemplem o treści „zewnętrznie i wewnętrznie oczyszczono w Podgórzu”.
W lutym 1846 r. wybuchło w Krakowie powstanie. Po jego upadku Wolne Miasto Kraków 16 listopada 1846 r. włączono do Austrii. W Podgórzu istniał wówczas Inspektorat Pocztowy, obsadę jego kierownictwa stanowili inspektor Józef Gromadzki i pocztmistrz Jan Koy.
W 1847 r. w związku z utworzeniem w Krakowie Inspektoratu Pocztowego zbędny stał się tej samej rangi urząd pocztowy w pobliskim Podgórzu, co w konsekwencji zdecydowało o sukcesywnym przekazywaniu dotychczasowych uprawnień i obowiązków poczty z Podgórza do urzędu w Krakowie.
Daleki nr 14
Wraz ze zmianą zakresu działania doszło do oficjalnej zmiany statutu urzędu w Podgórzu, gdzie w 1850 r. w miejsce dotychczasowego Inspektoratu ustanowiono jedynie Ekspedycję Pocztową.
Z chwilą połączenia Podgórza z Krakowem, co nastąpiło w 1915 roku, tamtejszy Urząd Pocztowo-Telegraficzny posiadał statut urzędu erarialnego i mieścił się przy ul. Mickiewicza 4 (obecnie Zamoyskiego), a jego naczelnikiem został starszy zarządca pocztowy Andrzej Dawidowski. Nadanie Urzędowi Pocztowo-Telegraficznemu w Podgórzu dalekiego, 14 numeru poczty w Krakowie było, jak na wstępie powiedziano, konsekwencją późniejszego połączenia Podgórza i Krakowa.
Urząd Pocztowy Kraków 14 w okresie międzywojennym, w czasie okupacji niemieckiej i po wyzwoleniu w 1945 r., niemal do końca swego istnienia był największym urzędem pocztowym na terenie dzielnicy Podgórze. Kłopoty lokalizacyjne spowodowały jednak, że urząd przeniesiono 1 marca 1979 r. na ul. Józefińską 21.
Dzień 15 listopada 1996 roku był ostatnim dniem długiego żywota Urzędu Pocztowego Kraków 14 w Podgórzu. Niedoszły jubilat zmarł cicho, w zapomnieniu. Dotychczasową działalność placówki przejął w spadku Urząd Przewozu Poczty w Krakowie (dawniej Urząd Pocztowy Kraków 2), co nastąpiło przy okazji uzyskania nowej lokalizacji przy dworcu kolejowym Kraków Płaszów.
Janusz Adamczyk
Mama mojego przyjaciela pani Kędzior pracowała na tej poczcie w latach 1948 – 1968 (?). Dosyć często korzystałem z usług tej wtedy jedynej i najbliższej poczty na Zamojskiego. Znaczki na listy i kartki były wtedy tylko na poczcie. Telefonowało się z Poczty Głównej z wewnętrznej kabiny do innego miasta na t.zw. przywołanie tj. na określoną godzinę zamawiało się połączenie i osoby oczekujące były wzywane do kabiny głosem urzędniczki, że np. Warszawa na linii. Nie było oczywiście żadnych komórek a tel. stacjonarne wielką rzadkością.