Zapraszamy serdecznie do miasta – ogrodu: Szpitala Specjalistycznego im. dr. Józefa Babińskiego w Krakowie. Miłośników architektury, pięknych krajobrazów i nowożytnej historii zapraszamy na kolejny spacer w niedzielę 17 marca 2013 roku. Oczekujemy Państwa przy centrum administracyjnym kompleksu (rondo) o godzinie 14.00. Naszym przewodnikiem będzie Pan Maciej Bóbr. Bezpłatne wejściówki można odebrać w Domu Historii Podgórza i Galerii Rękawka (ul. Limanowskiego 13) w godzinach sob. 10.00 – 14.00, pn. – pt. 11.00 – 18.00.
Na początku XX wieku, kiedy powstawał nasz szpital, stan opieki nad umysłowo chorymi w Galicji przestawiał się niekorzystnie – jedyny tego typu zakład w regionie mieścił się w Kulparkowie pod Lwowem – przepełniony, nie miał warunków do spełnienia podstawowych wymogów współczesnej psychiatrii. Stąd w roku 1907 r. Sejm Galicyjski uchwalił projekt budowy Zakładu dla Nerwowo i Umysłowo Chorych w Kobierzynie pod Krakowem. Prace nad planem funkcjonowania tej instytucji trwały jednak już od 1903 r. W przygotowaniach brali udział wybitni polscy psychiatrzy, a projekt sporządzili i robotami budowlanymi kierowali znani architekci: Władysław Klimczak, Zygmunt Jarlany, Andrzej Dodkowski i Tadeusz Zieliński. Najsilniejsze pokrewieństwo stylowe wiąże zabudowę szpitala z modernizmem niemieckim.
Obiekt wybudowany w oparciu o koncepcję samowystarczalnego miasta-ogrodu zaliczany był wówczas do najpiękniejszych, najnowocześniejszych i najbardziej funkcjonalnych placówek tego typu w Europie. Na obszarze 52 ha, w ogromnym parku wybudowano kompleks składający się z 15 pawilonów przeznaczonych dla 800 chorych oraz z ponad 40 budynków administracyjnych, gospodarczych, mieszkalnych. Szpital posiadał m.in. własną piekarnię, pralnię, elektrociepłownię, warsztaty techniczne i różnego rodzaju warsztaty terapii zajęciowej, ponadto gospodarstwo rolne i ogrodnicze, budynek teatralny, boisko, kaplicę i cmentarz. Do momentu wybuchu I wojny światowej prawie wszystkie budynki zakładu były już ukończone, jednak działania wojenne przeszkodziły w uruchomieniu zakładu. Oficjalne jego otwarcie odbyło się w 1917 roku. Okres międzywojenny to czas dalszego organizowania i rozbudowy zakładu; wybudowano m. in. pawilon na 200 łóżek dla pacjentów pracujących. W czasie II wojny światowej nadzór nad szpitalem przejęły władze niemieckie. Ideologia nazistowska zakładała eliminację osób słabych i niepełnosprawnych, dlatego rozpoczęto planową akcję wyniszczania pacjentów. Systematyczne głodzenie spowodowało śmierć wielu z nich w latach 1940-42. Ostateczna eksterminacja miała miejsce 23 czerwca 1942 r., kiedy to ponad 500 chorych wywieziono do Oświęcimia i stracono w komorach gazowych. Kilkudziesięciu ciężko chorych nie nadających się do transportu stracono na miejscu i pochowano w zbiorowej mogile.
Po drugiej wojnie światowej zaczęto organizować w szpitalu lecznictwo odwykowe. W 1950 r. dr Mieczysław Choynowski wraz z dr (a później profesorem) Antonim Kępińskim zorganizowali wspólnie Pracownię Psychologiczną. Była to pierwsza tego typu pracownia w Polsce, a jej zadaniem miało być m.in. opracowanie i zaadaptowanie testów psychologicznych oraz prace badawcze prowadzone wspólnie z lekarzami psychiatrami. Na początku lat 60-tych powstały: Oddział Neurologiczny, Oddział Psychosomatyczny, oraz gabinety specjalistyczne: chirurgiczny i ginekologiczny. Od początku istnienia Szpital dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Kobierzynie przyjmował na hospitalizację sprawców groźnych przestępstw. Początkowo ograniczano się jedynie do umieszczania ich w specjalnie nadzorowanych izolatkach. Z czasem zaczęto podawać tym szczególnym pacjentom leki psychotropowe i stosować wobec nich terapię zajęciową.
Właściwie od początku istnienia Szpital Psychiatryczny w Kobierzynie zajmował się rehabilitacją psychiatryczną chorych. Wielu pacjentów pozostawało tu przez długie lata, a niekiedy na całe życie, stąd też personel szpitala dbał o zapewnienie im różnych form terapii zajęciowej i pracy. Przed wojną funkcję rehabilitacyjną pełnił oddział szpitala w Kalwarii Zebrzydowskiej, prowadzony przez Ojców Bonifratrów; po wojnie został on reaktywowany, a ponadto utworzono nowe oddziały tego typu w Owczarach i w Lubostromiu. Rehabilitacja psychiatryczna w tamtych czasach polegała głównie na zatrudnianiu chorych w gospodarstwach rolnych, technicznych i rzemieślniczych przy oddziałach lub w warsztatach terapii zajęciowej, które funkcjonowały jako samodzielne gospodarstwa pomocnicze. W latach 70. zaczęto stopniowo zatrudniać na każdym oddziale terapeutów zajęciowych i pracowników socjalnych. Równolegle powstał Oddział Rehabilitacji z pracowniami terapii zajęciowej: plastyczną, rzeźby, tkactwa artystycznego, stolarstwa, muzykoterapii. W 1973 r. nawiązano współpracę z Fabryką Kosmetyków “Pollena – Miraculum” w Krakowie. Pacjenci wykonywali dla tej firmy konfekcję kosmetyki kolorowej. Przez krótki czas oddział rehabilitacji realizował podobne umowy z Fabryką Armatury i ze Spółdzielnią Inwalidów Niewidomych. W ramach rehabilitacji uruchomiono oddziały dzienne (przeznaczone dla pacjentów, którzy opuścili szpital i dochodzą z domu na zajęcia), w 1975 r. – przy Oddziale Rehabilitacji w Kobierzynie, a w 1976 r. – przy ul. Limanowskiego w Podgórzu. Przy tym ostatnim oddziale powstał również Klub Twórców Sztuki Nieprofesjonalnej “Hestia”, którego zadaniem było grupowanie pacjentów według ich zainteresowań. Pacjenci malujący obrazy zaczęli wystawiać obrazy w galeriach Krakowa i innych miast polskich. W 2000 roku oddział dzienny z ul. Limanowskiego został przeniesiony na teren Szpitala. Wraz z oddziałem przeniósł się do szpitala także klub „Hestia”.
W 1973 r. powstała Poradnia Rehabilitacyjna zajmująca się sprawami zatrudnienia chorych: kwalifikowano tu pacjentów do pracy na określone stanowiska, udzielano konsultacji dla spółdzielni inwalidów i zakładów pracy, oraz utrzymywano stały kontakt z pacjentami już pracującymi. Pod koniec lat 70-tych powstał Klub Pacjentów “Rodzina” prowadzony przez dr Noemi Madejską. Początkowo klub nie miał stałej siedziby; byli pacjenci i spotykali się w krakowskich kawiarniach, chodzili razem do kina i na koncerty. Było to z resztą zgodne z ideą dr Madejskiej, której zależało na kontynuowaniu terapii czy po prostu podtrzymywaniu serdecznych więzi ze swymi podopiecznymi w oderwaniu od środowiska szpitalnego. Z czasem Klub “Rodzina” zadomowił się wraz z klubem “Hestia” przy oddziale dziennym na ul. Limanowskiego.
Lata 90-te to okres rozwijającej się współpracy Szpitala Babińskiego z zachodnioeuropejskimi ośrodkami tego typu w Niemczech, Danii, Holandii i Francji. Zaowocowała ona wsparciem finansowym ze strony zagranicznych partnerów oraz stażami dla personelu szpitala – lekarzy i pielęgniarek. W latach tych zaczęto systematyczne zmniejszanie liczby łóżek szpitalnych poprzez rozwój opieki środowiskowej (wizyty lekarskie mają miejsce w domu pacjenta) i opieki społecznej. Obecnie, przeciętnie przebywa w Szpitalu około 800 chorych; dla porównania, w latach 80-tych liczba ta sięgała 1800. Powstał całodobowy Ośrodek Profilaktyczno-Rehabilitacyjny zwany “Szkołą Życia“. Stosuje się tu specjalny program dla osób przewlekle chorych psychicznie; program ten trwa od 3 do 6 miesięcy i zapewnia bardzo nowoczesne metody terapii oraz warunki bytowe, które mają ułatwić przewlekle chorym przystosowanie się do życia w społeczeństwie. Ośrodek ten ściśle współdziała z Hostelem i Mieszkaniem Chronionym. W najbliższym czasie powstanie także zakład aktywizacji zawodowej wspierany przez Fundację im. Tomasza Deca. Wszystkie te instytucje utworzą wielofunkcyjny nowoczesny system rehabilitacji dla ludzi po kryzysach psychicznych.
Przygotowanie: Anna Armatys – Rzecznik prasowy Szpitala
