W tym roku minęły 74 lata od czasu likwidacji Zakładu dla Umysłowo i Nerwowo Chorych w Kobierzynie. Na skutek prowadzonej przez władze nazistowskie akcji eksterminacyjnej uśmiercono w tym dniu ostatnich pacjentów szpitala psychiatrycznego i tym samym zlikwidowano  istniejącą od 1907 roku placówkę zdrowotną o światowej skali.

Wydarzenia, które rozegrały się w Kobierzynie w czasie okupacji nie są powszechnie znane w Krakowie, dlatego zdecydowaliśmy się zrealizować projekt, którego motywem przewodnim stała się „akcja T4” oraz jeszcze mniej znana tzw. „akcja14f13” realizowana w czasie wojny  w obozach koncentracyjnych. Analizowaliśmy wydarzenia w Kobierzynie w szerszym kontekście akcji realizowanych w Niemczech i okupowanej Polsce. Już po raz drugi partnerem Stowarzyszenia PODGORZE.PL – organizatora projektu – była Fundacja Miejsc Pamięci Buchenwald i Mittelbau – Dora.

W projekcie brała udział młodzież z Humbolt Gymnasium w Weimarze oraz z IV LO im. Tadeusza Kościuszki w Krakowie. Dwudziestoosobowa grupa w trakcie trwających tydzień spotkań w Polsce i w Niemczech zajmowała się tematyką eksterminacji osób psychicznie chorych i przygotowywała wystawę poświęconą tym wydarzeniom. Szeroko omawiana była również kwestia dyskryminacji w odniesieniu do czasów współczesnych.

We wrześniu ubiegłego roku realizowaliśmy projekt w Miejscu Pamięci Buchenwald, gdzie w ramach warsztatów odbywających się w miejscu historycznym młodzież miała okazję zapoznać się z tematyką narodowego socjalizmu z naciskiem na politykę prowadzoną w stosunku do osób niepełnosprawnych. Była to również okazja do zapoznania się z historią Miejsca Pamięci Buchenwald. W tym miejscu poruszyliśmy jeszcze mniej znany temat – realizowania „akcji 14f13”, która obejmowała więźniów obozów koncentracyjnych.

Niewątpliwym przeżyciem, co wielokrotnie podkreślali uczestnicy projektu, były rozmowy ze świadkiem historii, panem Tadeuszem Kowalskim – byłym więźniem KL Auschwitz i KL Buchenwald, który towarzyszył nam przez całe seminarium w Niemczech.

Jednym z punktów programu była wizyta w Pirnie/Sonnenstein (koło Drezna), gdzie w latach 1940 – 1941 zwożono chorych z Zakładów Psychiatrycznych oraz obozów koncentracyjnych (w tym transporty z KL Buchenwald i KL Auschwitz) i mordowano w komorach gazowych. Pracownik pedagogiczny Miejsca Pamięci wprowadził nas w szczegóły tej akcji. Odwiedziliśmy przy okazji również wystawę stałą, a uczestnicy projektu mogli zbierać w trakcie spotkania materiały do opracowywanej przez siebie wystawy.

Część spotkania licealiści z Polski spędzili u rodzin niemieckich. Nie zabrakło również czasu na integrację i ofertę kulturalną w Weimarze. Młodzież poznawała miasto Goethego i Schillera, a wspólne dyskusje pozwalały na wzajemne poznanie się.

K2W maju bieżącego roku gościliśmy niemiecką grupę w Krakowie. Skupiliśmy się przede wszystkim na kontynuacji prac nad wystawą. Młodzież zapoznała się na miejscu z historią Kobierzyna z naciskiem na rozgrywające się tam wydarzenia z okresu II wojny światowej. Podobnie jak w trakcie spotkania w Niemczech program był realizowany w formie aktywnych warsztatów (praca z filmem, wystawą, rozmowy z ekspertami). Dwa dni pracowaliśmy w Kobierzynie, gdzie po oprowadzeniu w wykonaniu Pana Macieja Bobra młodzież miała okazję poznać miejsce, w którym przed laty dokonano zbrodni na pacjentach szpitala. Refleksja nad dzisiejszym postrzeganiem osób chorych została uzupełniona przez Damiana Leszczyńskiego.

K1Uczestnicy projektu mieli okazję także do praktycznej pracy na rzecz upamiętnienia ofiar poprzez odnowienie napisów na tablicy pamiątkowej znajdującej się w miejscu zbiorowej mogiły na Cmentarzu Komunalnym w Kobierzynie. Jest to miejsce, w którym spoczywają ostatnie ofiary akcji eksterminacyjnej realizowanej od początku przejęcia obiektu szpitala przez administrację niemiecką i zakończoną wymordowaniem ostatnich pacjentów w dniu 23.06.1942 r.

Szczególnym przeżyciem była również wizyta w Miejscu Pamięci Auschwitz – Birkenau. Uczniowie  poza zwiedzaniem tego miejsca wzięli również udział w warsztatach poświęconych losom wybranych osób deportowanych do KL Auschwitz.

W atmosferę okupowanego Krakowa wprowadziła uczestników również wizyta w Fabryce Schindlera, spacery po terenie Podgórza i Kazimierza. Część grupy mimo niesprzyjającej pogodzie zdecydowała się na odwiedzenie terenu byłego obozu KL Plaszow.

Efektlogo Europeans for Peaceem naszych działań projektowych jest polsko – niemiecka wystawa, na którą wkrótce Państwa zaprosimy.

Projekt został zrealizowany dzięki Fundacji „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” w ramach programu „Europeans for Peace”.

Monika Szurlej