Krzemionki położone są w geometrycznym środku Krakowa, w dzielnicy Podgórze. Teren ten, kiedyś stanowiący jednolitą całość, obejmuje Wzgórze Św. Benedykta, Wzgórze Krzemionki, okolice Kopca Krakusa i Łysej Góry. Do tego kompleksu zieleni włączyć można również Staw Płaszowski i tereny byłego obozu Płaszów.

Zainteresowanie Krzemionkami znacznie wzrosło w drugiej połowie XIX wieku. Z inicjatywy radnych podejmowane były wówczas akcje obsadzania podgórskich wzgórz drzewami, a okolica była objęta niepisaną formą ochrony. Przy budowie szkół starano się, by były „otoczone ogrodami, w zdrowym i pięknym położeniu”, a przy Placu Lasoty powstały urokliwe wille „osiedla-ogrodu”.

Miłośników przyrody zainteresują następujące miejsca:
1. skałki w okolicach siedziby TV Kraków
2. Park Bednarskiego
3. Plac Lasoty i Wzgórze Świętego Benedykta ze Starym Cmentarzem Podgórskim

4. Staw Płaszowski
5. Kamieniołom Liban
6. Kopiec Krakusa
7. łąki na terenie byłego obozu koncentracyjnego Płaszów
8. Rezerwat Przyrody Nieożywionej Bonarka.

W okolicy siedziby TV Kraków natrafiamy na środowisko skałek wapiennych z otwartymi przestrzeniami trawiastymi pokrytymi systemem tarasów, skarp i nasypów. Centralną część zajmują budynki z wieżą telewizyjną, wybudowane w 1968 roku. Pierwotny charakter tego fragmentu Krzemionek zmieniony został już w latach 1849-53 budową umocnień „Twierdzy Kraków” – w tym bastionem „Krzemionki” – w miejscu obecnego Ośrodka TV. Dominują tu młode zadrzewienia liściaste, w składzie gatunkowym są m.in. klon jawor, klon pospolity, jesion wyniosły, bez czarny, lipa szerokolistna, sosna czarna. Wzrok możemy nasycić ciepłolubnymi murawkami naskalnymi z macierzanką, szałwią i delikatnymi, różowo kwitnącymi goździkami kartuzkami. Zbiorowiska te, zwane murawami kserotermicznymi, stanowią dużą ozdobę krajobrazu południowej i zachodniej części Krakowa i w pełni zasługują na ochronę.

Stąd warto udać się do Parku im. Wojciecha Bednarskiego. Został on założony przez kierownika podgórskiej szkoły Wojciecha Bednarskiego, twórcę Towarzystwa Upiększania Miasta Podgórza, jako naturalny park krajobrazowy o mieszanym drzewostanie (ponad 100 gatunków drzew).

Otoczony w części stromymi zboczami skał wapiennych, zyskuje przez to naturalne urwiska, doliny, wzniesienia terenu. Park otwarto w 1896 roku na miejscu kamieniołomu. Jest to przykład spektakularnej rekultywacji terenów poprzemysłowych, wyprzedzającej o dziesiątki lat dzisiejsze trendy ekologiczne. Pięknie położony i świetnie utrzymany wabi wspaniałym drzewostanem, bielą skał i ściąga mieszkańców całego Krakowa – często jest oceniany jako najpiękniejszy park miasta.

Przylegające do parku Wzgórze Św. Benedykta, zwane „Błoniem na Krzemionkach”, to taras z panoramą Krakowa i widokiem na Kopiec Krakusa, rozległa łąka, miejsce spacerów i wypoczynku. Wieczorami spotkać tu można jeża lub kunę, zobaczyć nietoperze. W północnej części Krzemionek występuje 60 gatunków ptaków lęgowych, w tym puszczyk (w Parku Bednarskiego), dzięcioł duży, pliszka żółta, szczygieł, rudzik, słowik szary, kopciuszek, cierniówka, wilga, raniuszek.

Nad południową częścią Krzemionek dominuje Kopiec Krakusa, nasyp o wysokości 16 metrów, którego powstanie datuje się na VII wiek naszej ery. Jest najstarszą znaną budowlą Krakowa! Kopiec Krakusa wciąż kryje wiele tajemnic. Jedną z nich, związaną ze światem przyrody, jest rosnący za czasów pogańskich na jego szczycie 300- letni dąb. Jego korzenie znaleziono podczas badań archeologicznych w latach 30-tych, a identyfikacji dokonał słynny botanik, profesor Władysław Szafer.

Z góry, ze stromego wapiennego zbocza obserwować można naturę, która zadomowiła się w kamieniołomie Liban. Nazwa kamieniołomu pochodzi od nazwiska właściciela, przedsiębiorcy Bernarda Libana, który założył tu wapienniki w drugiej połowie XIX wieku. Obecnie nieczynny i niedostępny kamieniołom stał się siedliskiem licznych gatunków roślin i zwierząt. Na jego dnie wytworzyły się stawy porośnięte szuwarem pałkowym, turzycowiskami i zaroślami wierzbowymi. Stawy są siedliskiem wielu gatunków płazów oraz gadów, dostojnie pływają po nich perkozki, łyski, głowienki, krzyżówki, czernice. Najwięcej wrażeń może dostarczyć tu spotkanie z sokołem pustułką. Ten piękny sokół zawisa bez ruchu w powietrzu energicznie trzepocząc skrzydłami, pozwalając się podziwiać. Pustułki, najbardziej rozpowszechnione ptaki drapieżne w Polsce, zajmują stare gniazda wron lub składają jaja w szczelinach skalnych, wieżach lub ruinach. Na dnie kamieniołomu widać pozostałości dekoracji filmowych. To tu, w miejscu gdzie w latach 1942-44 znajdował się obóz pracy przymusowej Baudienst, Steven Spielberg kręcił „Listę Schindlera”.

Kilkaset metrów dalej „Bonarka” – rezerwat przyrody nieożywionej o powierzchni 2,29 hektara, utworzony w 1961 roku. Wzgórze Bonarka reprezentuje jeden z charakterystycznych dla okolic Krakowa zrębów tektonicznych. Stwierdzono tu skamieniałe szczątki organizmów morskich – amonity, gąbki, jeżowce i ramienionogi oraz wiele ciekawych zjawisk geologicznych. Można się tu przespacerować po dnie jurajskiego morza, dowiedzieć czym jest haczetyn, bentonit, caliche…

Niedaleko stąd do Stawu Płaszowskiego. Jest to jedno z największych wyrobisk gliny, podlegające procesom naturalnej sukcesji. Porasta szuwarem trzcinowym i pałkowym wzdłuż linii brzegowej, a w części wschodniej na większych powierzchniach. Można tu spotkać łabędzia niemego, trzciniaka, bączka, perkozka, perkoza dwuczubego i wiele gatunków ptaków wodno-błotnych.

tekst: Lila Dawidziuk